YANIKLAR

Bu tür sakatlıklar aşırı ısıdan(veya soğuktan)kimyasal madde etkilerinden, hatta radyasyon etkilerinden oluşur: sulu ısıdan yeni buhar veya kaynar sudan meydana gelen yanıklar”haşlanma” diye bilinir. Bu bakımdan yanık ve haşlanmaları ayını yöntemle tedavi edebiliriz.
Yanıkların derinliği değişiktir; ağırlığı, deride ve içerdeki dokulardaki tahribatı  farklıdır. Yanıkların çoğuna tıbbi müdahale gerekir. Isı, yanıkların bilinen nedenidir. Kuru ve sulu maddelerle temas, radyasyon ve güneşe aşırı maruz kalmadan da yanıklar oluşabilir.
Yanan dokuların mikroplara direnci azaldığından yanıkların enfeksiyon etkileri fazladır. Ayrıca yanık yerinden akan sıvı (serum)vücudun su kaybına neden olacağından”Şok”etkisi tehlikesi üzerende durulur.

YANIK TÜRLERİ

Yanıklar kazanın mahiyetine göre sınıflandırılır:

Kuru Yanıklar:

Alev, kor, ateş, sigara ateşi, ütü gibi ısıtıcılar çok yerde kuru yanıklar oluşturur. Kızgın bir aletin sürtünerek geçtiği organımızda, yanık ve yarayı birlikte geliştirir. Bazen de elimizi kızgın bir alete süreriz. Kablo yanıklara örnek olarak gösterilebilir.

Haşlanmalar:
Buhar, kaynar su, kızgın yağ genellikle haşlanmalara neden olur.

Soğuk Yanıklar:
Donma derecesindeki bir metal örneğin; soğuktan yanık meydana getirebilir. Sıvı oksijen, sıvı azot yine bu tür yanık yapabilir.

Kimyasal Madde Yanıkları:
Asit ve alkali etkili maddeler, örneğin ev işlerinde veya endüstride organlarımıza değdikleri yere zarar verebilir, bunları yakabilirler.

Radyasyon Yanıkları:
Güneş yanıkları doğruca veya parlak zeminlerden yansımalarıyla(kar-deniz) yanık oluşturabilirler. Gözde, deride yanıklar yapar. Röntgen ışınları ve radyoaktif maddelerde yanık yapabilir.

Bu gibi unsurlar yanıklara sebep olan unsurlardır.

Yanıkların vücut dokusundaki etkilerini ve belirtilerini şu şekilde sıralayabiliriz.:

a-) Deride kızarma ve su toplaması,
b-)  Aşırı derecede ağrı
c-)  Deride ve derialtındaki dokularda hasarların gözükmesi.

Yanıklarda yanıkların dokuda yaptığı tahribat derecesi ve yakıcının cinsine göre ilk yardım ve tedavi uygulanır.
Yanıklar, etkenin şiddetine ve vücut dokularının yanma dercesine göre üç dereceye ayrılır:

1-Birinci Derecedeki Yanıklar:

Güneş yanıklarında olduğu gibi üst derinin yüzeyindeki hafif şişlik ve kızarıklar birinci derece yanıklar grubuna girer. Deride bir zedelenme yoktur, ancak parmakla basıldığında bir acı hissedilir. Burada deri dıştan içe doğru tamamen yanmaz. Ciltte acı hissi, kızarıklık, kabarma görülür. Örneğin: Uzun süre güneşte yatan bir insanın derisinin kızarması.

2-İkinci Derecedeki Yanıklar:

Üst ve alt deri tamamen yanmış olur. Derinin tüm katlarını kapsar. Ciltte aşırı derecede kırmızılaşma, su toplanması, şiddetli acı ve şişme belirtileri görülür.

3-Üçüncü Derecede Yanıklar:

En ciddi yanıklar. Cildin üçüncü tabakasını da kapsar. Derinin büyün kalınlığında ve deri ile kemik arasındaki dokularda görünen yanıklardır.  Bu yanıklarda yağ, sinir, adale hatta kemikler bile etkilenmiş olabilir. Genellikle kömür siyahı, kuru beyaz görü,nen kısımlar vardır. Sinirler zarar gördüyse acı duyulmaz sinirler zarar görmediyse çok şiddetli acı vardır.

GİYSİLERİN TUTUŞMASI

Mutfakta, elektrik ocağında yada diğer ateş kaynaklarına dikkatsizce fazla yaklaşma meydana gelebilir. İstenen yardım sağlanamazsa tehlikeli yanık, şok hatta ölüm olasıdır.

Şayet kaza kapalı bir yerde olmuşsa, kazazedenin paniğe kapılmasını kendisini dışarı atmasını engellemek gerekir. Hareketle yada dışarının havası ve rüzgarıyla ateşi körüklemiş oluruz.

Kazazedeyi yanan kısmı üste gelecek şekilde derhal yere yatırmalı , alevlerin vücudu yukarı doğru sarması önemelidir. Alevleri hemen bertaraf ermeli bunun için kazazedenin üstüne su veya başka söndürücü madde atmalıdır.bu olmazsa, bir battaniye, palto, yada perde gibi şeylerle havasız ortamla ateşi kontrol etmeli, kazazedeyi örtüp sarmalıdır. Bu kağıt gibi maddeden olmamalı selülozik olmamalı halı kilim gibi bir örtünün altında korumaya almak yere yatırmaktan iyidir. Böylece oksijen alamayan ateş etkisiz kalacaktır. 

Sakın naylon veya benzeri yanıcı maddelerle alevleri örtüp kontrol altına almaya çalışmayınız. Sakın kazazedeyi dimdik ortada bulundurmayınız; bu taktirde yanmamış yerlerinde yanmasını hazırlamış olursunuz.
Eğer elbiseleriniz alev almışsa bir yardım temin edememişseniz, kendiniz sıkıca uygun bir örtüyle sarıp yere yatınız.

HAFİF YANIK VE HAŞLANMALAR

1-Hastayı Teskin ediniz, heyecanını dindiriniz. Yanan yerini musluğun altına sokup, soğuk suya  batırınız, böylece on dakika kadar tutunuz. Ağrı devam ediyorsa daha uzun müddet tutunuz bu durumda ateşin etkisi yanık yerinden henüz çekilmediğinden, pişme devam etmektedir. Su bulunamadığı taktirde, süt veya bira gibi öteki soğuk maddelerden yararlanabilirsiniz.
2-Şişme başlamadan önce, yüzük,  bilezik, saat, yada engel teşkil eden giysileri çıkarınız.
3-Yanık yerini, temiz, “steril (mikropsuz)” hafif tüylü, yapışkan olamayan bir sargıyla bağlayınız.

Sakın kabarcıkları,  soyulan deriyi ,kaldırıp almayın, yaraya ellemeyin. Yaraya losyon kolonya, merhem veya yağ gibi maddeler, ilaçlar sürmeyin. Pudra ve benzeri su alıcılar sürmeyin, dökmeyin.

4-Yanığın derecesini bilemiyorsanız tıbbi yardım isteyiniz, bir doktora başvurunuz.

AĞIR YANIK VE HAŞLANMALARDA

1-Kazazedeyi sırtüstü yatırınız. Yanan yer zemine değmemeli. Yanık yer halla sıcaksa üzerine bir kova veya bir ibrik soğuk su dökünüz, olmazsa yara yerinin ağrısı geçinceye kadar, soğuk başka bir şey dökünüz.(süt veya bira olabilir).
2-Kazazedenin yüzük, sat ,bilezik, gibi takıları ile engel teşkil eden giysilerini şişme balamadan önce çıkarıp alınız.
3-Kaynar su ile ıslanan giysilerinin dikkatli çıkarınız.
Sakın yanık üzerine yapışmış yabancı maddeleri çekip almayın.
4-Yanık yerini “steril” bir sargı bezi olmazsa buna benzer çok hafif olmayan temiz yıkanmış yatak veya yastık örtüsünden bir parça sarabilirsiniz.
Kabarık, şişlikleri deşmek, yanık deri parçalarını çıkarmak, yanıklarla oynamak doğrun değildir. Yaralara losyon, merhem ve yağ gibi maddeleri sürmek doğru olmaz.
5-İçerde oluşan yüz yanıklarında ağrı sızı geçinceye kadar soğuk su uygulayınız örtmeye gerek yoktur. İcabında temiz, kuru, “steril” bir sargı ile burun, ağız göz gibi oyukları sarabiliriz.
6-Eklem yerlerindeki tehlikeli yanıklarda, buraları sabitleştirmek, sarmak, kımıldatmamak lazımdır.
7-Bilincini yitiren kazazedenin solunum yolunu açık bulundurun, nefesini kontrol edip, ABC yöntemine göre yaşama döndürünüz, hastayı iyileşme konumuna alınız.
8-Kazazedeyi derhal bir sağlık kuruluşuna sevk ediniz; tedavi konumunda, icabında sedye ile gönderilmesi gerekir.

AĞIZ VE GIRTLAK YANIKLARI

Kaynar bir maddenin içerisinde, yakıcı kimyasal bir maddenin (asit ve baz etkili)veyahut kızgın havanın solunum içeri alınmasıyla meydana gelir. Bu yanıklar çok ciddidir, çünkü hızla şişen dokular nefes borusunu tıkayabilir, böylece kazazede boğulup ölebilir. Bazen, oksijen yetersizliğinden boğulma olabilir, böyle hallerde kazazedenin paniğe kapılması durumu daha da tehlikeli yapabilir.

Belirtiler Ve Teşhis:
   
1-Yanık yerinde fazla ağrı ve sızı,
2-Ağız derisinin tahrip olması,
3-Solunum güçlüğü,
4-Bilincinin yitirilme olasılığı,
5-Şok belirtileri ve tanısı.

Amaç: Derhal bir hastaneye baş vurulmalıdır.

Tedavi Yöntemi:
1-Kazazedeyi sakinleştirmeli.
2-Hastanın bilinci yerinde ise kendisine aralıklarla birer yudum su veriniz.
3-Boynundaki sıkıcı giysi ve takıları alınız.
4-Baygın durumdaki hastayı solunum talimleri ile hayata döndürmeye ABC yöntemi ile bunu gerçekleştirmeye çalışınız.
5-Hastayı tedavi konumuna alıp, derhal bir hastaneye başvurunuz. Gerektiğinde bir sedyeden yaralanınız.

KİMYASAL YANIKLAR

Bazı maddelere karşı derimizin alerjisi vardır, bunlarla temasa gelince, bazen zarar görür, aşırı tepki gösteriri; Gözlerimiz bilhassa çok hassastır. Kimi maddeler deride etkisini gösterdikten sonra içeriye nüfuz eder ve çok ağır tahribat yapabilir.

Güçlü çözücü ve aşındırıcılar, ev işlerinde olduğu kadar endüstrilerde örneğin: kostik, soda, tuzruhu ve öteki temizlik maddeleri, boya çözücüler sonunda yaralara neden olabilir.

Bu tür yanıklara anında çare düşünülürken kendi güvenliğiniz pahasın bunları ele almanız doğru olmaz.

Belirtiler Ve Teşhis:
   
1-Kazazede derinin tepkisinden yakınır,
2-Derinin renk değişikliği veya kızarıklık göstermesi olasıdır, bazen kavlaması, dökülmesi mümkün olabilir.

Amaç: Durumu hemen fark etmeli, söz konusu kimyevi maddeyi derhal ortadan kaldırmalıdır. Kötü etkiyi giderecek bir ilaç (panzehir) bulmadıkça zaman kaybetmeden bir doktora baş vurunuz.

Tedaviler:

1-Etkilenen yeri derhal, hafif akan bir musluk altına tutmalı, en az on dakika buna devam edip öteki dokuların tahribatını önlemelidir.
Not: Suyun doğruca akıp gitmesine dikkat ediniz, akmayan suya bulaşan zehirli madde vücuda intikal edebilir.
2-Bulaşan giysileri derhal çıkarıp başka yerlere zehir intikalini, oraların etkilenmesini önleyiniz.
3-Aşırı yanıkların tedavisine devam ediniz.
4-Derhal bir hastaneye başvurunuz.

GÖZLERDE KİMYASAL MADDE ETKİLERİ

Katı olsun, sıvı olsun, kötü etkili yakıcı maddeler, göze hemen girebilir. Yüzeyde etkisini gösterebilir, yara yapıp körlüğe kadar insanı götürebilir.

Belirtiler Ve Teşhisler:

1-Etkilenen gözde bir ağrı, sızı
2-Etkilenen gözün kızarması.
3-Gözün şişip devamlı sulanması.

Amaç: Gözdeki kimyasal maddeyi temiz su ile yıkayıp atmalı derhal bir hastaneye başvurmalıdır.

Tedavisi:

1-Kazazedenin etkilenen gözünü yavaş akan temiz bir musluk altına tutunuz. Gözden akan su temiz göze değmeden yüze fazla bulaşmadan akıp gitmelidir.
2-Gerektiğinde kazazedeyi oturtup, başını arkaya itiniz.etkilenen tarafı döndürüp sağlam gözü kapadıktan sonra(icabında örtüyle) sakatlanan göze temiz musluk suyunu bu iş için hazır kap veya su bardağıyla dökünüz, arındırınız.
Not: her iki göz kapağında iyice temizlenmesine dikkat ediniz; eğer, göz ağrı ve “spazm”ile açılmıyorsa gözün kapaklarını iyice tutup yavaşça açmak gerekir.
3-Göz üzerine bir tampon koyup, onu temizce kapayınız; bu iş için çok ince sargılar iyi değildir.
4-Hastayı hemen bir sağlık kuruşuna yetiştiriniz.

Not: kazazede etkilenen gözünü ovmamalıdır.

GÜNEŞ YANIKLARI

Direkt güneş ışınları, derimizde kızarıklık, döküntü oluştururken, duyarlılığı da arttırır. Güneş yanıkları yüzeysel olabileceği kadar ıstakoz gibi kızarıp ağrılı şişiklere kadar yanıklara dönüşebilir.

Rüzgarlı havalarda güneşte bulunmak veya ıslak vücutla terli terli güneşte kaymak çok ciddi yanıklar yapabilir. Bununla birlikte insan kapalı havada hatta yüksek dağ tepelerinde güneşte kayak yaparken bile “morötesi(ultra viyole)”ışınların etkisiyle iyice yanabilir.

Belirtiler Ve Teşhisler:

1-Kazazedenin derisinin kızarması, duyarlı olup yumuşaması hatta kabarması.
2-Deride aşırı ısınma duygusu.

Amaç: kazazedeyi serin bir yere almalı, yanıklar ciddi ise tıbbi yardıma baş vurmalı.

Tedavisi:
1- Kazazedeyi gölgeli bir yere alıp, üzerine soğuk suya batırılmış bir sünger veya bezle hafif serinlik verilmeli.
2- Aşırı ısıda kalanlara yapılan tedaviler uygulamalı.
3- Aralıkla yudum yudum su içirilmeli
4- Aşırı yanıklarda derhal bir sağlık kuruluşuna baş vurulmalı.

Not: Kabaran deriyi soyup almaya kakışmayınız